Het schilderij toont een man, ten voeten uit, gekleed in historische kledij, met de rechterarm leunend op een lezenaar en met in de linkerhand een opengeslagen boek waarin hij leest. Hij staat op een planken vloer, tegen een achtergrond met een hoge lambrisering en met rijkelijk verguld lederen behang. De man is omringd door uiteenlopend houten meubilair: een lezenaar, een lage tafel met boeken, een stoel met mappen en een kast op hoge poten met inlegwerk. Rechtsboven zijn details van twee schilderijen te zien, samen met een bolle glazen vaas met daarin drie witte tulpen (?). Rechtsonder gesigneerd en gedateerd. 'De lezer' is een vrij laat werk van Henri Leys (1815 - 1869), dat in kledij en stoffering een interieur uit de renaissance evoceert. De contemplatieve atmosfeer met boeken en portfolio's, de verwijzing naar de muziek in het opschrift tegen de bovenrand van het schilderij ("MUSICA"), alles roept een humanistisch ingestelde mentaliteit voor de geest. Gelet op het onderwerp - humanisme - is de titel dan ook eerder ongelukkig gekozen. // Het olieverfpaneel is gevat in een zware, rijkelijk vergulde lijst, met centraal onderaan een naamplaatje met de achternaam van de kunstenaar.
